Derneklerin Kuruluşu ve Tabii Olduğu Yükümlülükler

Dernek, ortak bir amacı gerçekleştirmek için bir araya gelen kişilerin oluşturduğu tüzel kişiliğe sahip bir sivil toplum kuruluşudur. Derneklerin kuruluşu ve faaliyetleri 5253 sayılı Dernekler Kanunu ve ilgili yönetmeliklerle düzenlenmiştir.

Dernekler, toplumun sosyal, kültürel ve ekonomik gelişimine katkı sağlayan önemli kuruluşlardır. Ancak derneklerin faaliyetleri, kanun ve yönetmeliklerle belirlenen sınırlar içinde olmalıdır. Derneğin amacına aykırı faaliyet göstermesi veya yasaklanmış faaliyetlere katılması halinde derneğe idari para cezası veya kapatma cezası uygulanabilir. Bu nedenle dernek yöneticileri ve üyeleri, derneğin faaliyetlerini kanuna uygun olarak yürütmekle yükümlüdür. Bu yazıda, dernek kurmak isteyenlerin bilmesi gereken temel yükümlülükleri anlatacağız.

Dernek Kurma Şartları

Dernek kurmak için en az yedi kişinin bir araya gelmesi gerekir. Bu kişiler Türk vatandaşı veya yabancı uyruklu olabilir. Ancak yabancı uyruklu kişilerin dernek kurabilmesi için Türkiye’de yerleşme hakkına sahip olması veya en az altı ay süreyle Türkiye’de oturma iznine sahip olması şarttır. Ayrıca, dernek kurucularının 18 yaşını doldurmuş olması ve kanunla belirlenen bazı suçlardan hüküm giymemiş olması da gereklidir.

Dernek kurmak için ayrıca bir dernek tüzüğü hazırlamak gerekir. Dernek tüzüğü, derneğin adını, amacını, faaliyet alanlarını, organlarını, üyelik koşullarını, hak ve yükümlülüklerini, gelir ve gider kaynaklarını, denetim şeklini ve feshini içeren bir belgedir. Dernek tüzüğünün noter onaylı bir örneği ile birlikte derneğin merkezinin bulunduğu yerdeki valilik veya kaymakamlığa başvurulur. Başvuru sonucunda derneğe tescil belgesi verilir ve dernek resmi olarak faaliyete geçer.

Derneklerin Yükümlülükleri

Derneklerin kuruluşundan sonra yerine getirmesi gereken bazı yükümlülükler vardır. Bunlar şunlardır:

Dernekler, faaliyetlerini kanunlara ve tüzüklerine uygun olarak yürütmek zorundadır. Derneğin amacına aykırı faaliyet göstermesi veya yasaklanmış faaliyetlere katılması halinde derneğe idari para cezası veya kapatma cezası verilebilir.

Dernekler, üye kayıtlarını, gelir-gider defterini, karar defterini ve alındı belgesi kayıtlarını tutmak zorundadır. Bu defter ve kayıtların noterden tasdik ettirilmesi ve düzenli olarak muhafaza edilmesi gerekir.

Dernekler, her yıl ocak ayının sonuna kadar bir önceki yılın gelir-gider hesaplarına ilişkin beyannamesini valilik veya kaymakamlığa vermek zorundadır. Ayrıca, her üç yılda bir genel kurul toplantısı yaparak yönetim ve denetim kurullarını seçmek zorundadır.

Dernekler, bağış toplamak istedikleri takdirde izin almaları gerekir. Bağış toplama izni valilik veya kaymakamlık tarafından verilir. Bağış toplama faaliyetleri sırasında alındı belgesi düzenlemek ve bağış toplanan yerleri bildirmek zorunludur.

Dernekler, yurt dışından yardım almak istedikleri takdirde izin almaları gerekir. Yurt dışından yardım alma izni İçişleri Bakanlığı tarafından verilir. Yurt dışından yardım alan dernekler, aldıkları yardımları ve bunların kullanım şekillerini valilik veya kaymakamlığa bildirmek zorundadır.

Derneklerin kuruluşu ve yükümlülükleri hakkında daha fazla bilgi için 5253 sayılı Dernekler Kanunu ve ilgili yönetmelikleri inceleyebilirsiniz. Dernek kurmak isteyenlerin bu kanun ve yönetmeliklere uygun hareket etmeleri önemlidir. Aksi halde, derneklerin faaliyetleri engellenebilir veya cezalandırılabilir.

Derneğin amacına aykırı faaliyet göstermesi veya yasaklanmış faaliyetlere katılması hali aşağıda iki başlık halinde açıklanmıştır.

Derneğin Amacına Aykırı Faaliyet Göstermesi

Dernekler Kanunu’nun 2. maddesine göre, dernek; kazanç paylaşma dışında, kanunlarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, en az yedi gerçek veya tüzel kişinin, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarıdır. Derneklerin amacı, tüzüklerinde belirtilen ve kanunlarla yasaklanmamış olan konulardır. Dernekler, amacını gerçekleştirmek için gerekli olan her türlü faaliyette bulunabilirler.

Ancak dernekler, amacını gerçekleştirmek dışında başka amaçlarla faaliyet gösteremezler. Örneğin, derneğin amacı eğitim ve kültür ise, bu amaçla ilgili faaliyetlerde bulunabilir; ancak siyasi veya ticari faaliyetlere katılamaz. Aksi halde, derneğin amacına aykırı faaliyet gösterdiği kabul edilir.

Derneğin amacına aykırı faaliyet göstermesi halinde, derneğe uygulanacak yaptırım idari para cezasıdır. Dernekler Kanunu’nun 32. maddesinin 1. fıkrasının (a) bendine göre, derneğin amacına aykırı faaliyette bulunduğunun tespiti halinde dernek yöneticilerine 2022 yılı için 4.000 TL idari para cezası verilir.

Yasaklanmış Faaliyetlere Katılması

Dernekler Kanunu’nun 3. maddesine göre, dernek kurmak veya üye olmak kanunlarla yasaklanan kişiler ile aşağıdaki amaçlarla dernek kurulamaz:

– Anayasanın değiştirilemez hükümlerine aykırı olanlar,
– Devletin bağımsızlığına, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne karşı olanlar,
– İnsan haklarına ve evrensel hukuk ilkelerine aykırı olanlar,
– Suç işlemeyi, suçluyu övmeyi, suça ve suçluya yer vermeyi amaçlayanlar,
– Millî güvenliğe, kamu düzenine veya genel sağlığa aykırı olanlar,
– Cinsel istismar ve sömürüyü amaçlayanlar.

Dernekler, yukarıda sayılan yasaklanmış amaçlarla faaliyet gösteremezler. Ayrıca, derneklerin faaliyetleri sırasında, Anayasa ve kanunlara aykırı eylemlerde bulunmaları, toplantı ve gösteri yürüyüşleri düzenlemeleri, bu tür eylemlere katılmaları veya destek vermeleri de yasaktır.

Derneğin yasaklanmış faaliyetlere katılması halinde, derneğe uygulanacak yaptırım kapatma cezasıdır. Dernekler Kanunu’nun 32. maddesinin 2. fıkrasına göre, derneğin yasaklanmış faaliyetlere katıldığının tespiti halinde dernek kapatılır. Derneğin kapatılması kararı, mahalli mülki amir tarafından verilir ve derhal uygulanır. Dernek yöneticileri, kapatma kararına karşı idare mahkemesinde dava açabilirler.